Cmentarz Centralny w Sanoku to nekropolia, której historia sięga 1783 roku. To właśnie wtedy, wskutek dekretu cesarza Józefa II Habsburga, postanowiono o utworzeniu cmentarza przy ulicy Jana Matejki. W późniejszym czasie nekropolia została poszerzona o teren przy ulicy Rymanowskiej oraz przyległe areały. Obecnie obszar cmentarza obejmuje ulicę Rymanowską, Dmowskiego, Kiczury, Głogową i Dąbrowiecką. Cmentarz Centralny jest jedną z najstarszych nekropolii na terenie całego województwa podkarpackiego, zarówno pod względem historycznym, jak i zabytkowym. Na jego mapie znaleźć można kwatery wojskowe – żołnierzy polskich i Armii Czerwonej oraz groby żołnierzy austriackich.
Zachęcamy również do sprawdzenia działalności Pogotowia Pogrzebowego w tym mieście: zakłady pogrzebowe Sanok
Historia Cmentarza w Sanoku
Grunt pod budowę nekropolii został nabyty przez władzę obwodu sanockiego od Piotra Czyżewskiego, a dochody z pierwszych sprzedanych miejsc pochówków przeznaczone zostały na rzecz budowy Kościoła pw. Przemienienia Pańskiego w Sanoku. Pierwsze pochówki na terenie cmentarza odbyły się prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku. Z początku na cmentarzu chowani byli jedynie chrześcijanie, jednak z biegiem lat, w 1784 roku, rozpoczęto grzebanie także osób wyznania greckokatolickiego. Niestety, nekropolia powstała na terenie bagnistym, przez co była obiektem wielokrotnej krytyki, co doprowadziło do zamknięcia cmentarza przy ulicy Jana Matejki z dniem 1 grudnia 1895 r.
Założycielem drugiej części cmentarza przy ulicy Rymanowskiej był z kolei ks. Franciszek Salezy Czaszyński, proboszcz parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W 1890 roku magistrat Sanoka zadecydował o wykupieniu gruntu od Józefy Rylskiej. Parcela o powierzchni 1,54 ha została zaprojektowana przez W. Beksińskiego, a przy zbiegu czterech alejek w centrum nekropolii powstała neogotycka kaplica. Nekropolię wyposażono w bramę, alejki i ogrodzenie. Z biegiem lat tereny cmentarne scalono, obecny obszar cmentarza obejmuje 5 ulic.
Na mapie Cmentarza Centralnego znajduje się komunalny dom przedpogrzebowy, którego wnętrza wykonał Tadeusz Turkowski – polski artysta i malarz. Obiekt wielokrotnie padał ofiarą kradzieży i dewastacji. Wiele razy uszkodzono na cmentarzu nagrobki, Krzyż Powstańców oraz kwatery będące miejscem spoczynku żołnierzy. Na początku XXI wieku w zachodniej części cmentarza powstało kolumbarium przeznaczone do pochówków urnowych.
W 2014 roku na terenie nekropolii przeprowadzono prace modernizacyjne, wyłączono również z ruchu ulicę Jana Brzechwy, przecinającą Cmentarz Centralny. Administrację nad obiektem sprawuje obecnie Sanockie Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej w imieniu Miasta Sanoka. Ponadto, co roku w dniu 1 listopada, czyli Uroczystość Wszystkich Świętych, oraz 2 listopada w Dzień Zaduszny, prowadzone są kwesty na rzecz ratowania Cmentarza i renowacji nagrobków. Swoim patronatem wydarzenie objęło Stowarzyszenie Opieki nad Starymi Cmentarzami oraz Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło. Niektóre nagrobki żołnierzy oraz pochowanych harcerzy pozostają pod opieką Hufca Ziemi Sanockiej.
Przeczytaj także o wyjątkowym cmentarzu na terenie Lubelszczyzny: Najważniejsze cmentarze w Polsce – Cmentarz w Nałęczowie
Obiekty zabytkowe na terenie nekropolii
Poza nagrobkami na terenie cmentarza znajdziemy obiekty upamiętniające i zabytkowe. Pomnikiem podlegającym ochronie prawnej, który znajduje się na terenie Cmentarza Centralnego, jest między innymi Krzyż Powstańców. Jest to dębowy krzyż wzniesiony w 1923 roku przez sanockich harcerzy i uczniów miejscowego gimnazjum, który upamiętnia polskie powstania niepodległościowe. Innym ważnym obiektem na terenie nekropolii jest Golgota Wschodu, która upamiętnia ofiary zbrodni katyńskiej. Cmentarz Centralny jest przykładem modernistycznej sztuki sepulkralnej. Do rejestru zabytków wpisano między innymi pomniki nagrobne pochodzące z warsztatów kamieniarskich ze Lwowa, Krakowa czy też Przemyśla. Twórcami nagrobków byli także rzeźbiarze i kamieniarze, którzy prowadzili zakłady w okolicach Sanoka.
Grobowiec Rodziny Lipińskich:
Zasłużeni pochowani na terenie Cmentarza w Sanoku
Na terenie Cmentarza Centralnego w Sanoku spoczywa wiele osób wybitnych i zasłużonych dla Sanoka i okolic. Dużą część pochowanych stanowią osoby odznaczone Orderem Virtuti Militari. Są to między innymi uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej, oficerowie Armii Krajowej, Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych, a także uczestnicy konspiracji, osoby prześladowane przez władze komunistyczne, legioniści. Spoczywają tu również więźniowie obozów koncentracyjnych, obozów sowieckich i łagrów. Miejsce na terenie nekropolii mają również sanoccy duchowni, zakonnicy i właściciele ziemscy. Dużą grupę pochowanych na terenie cmentarza, stanowią także sanoccy urzędnicy, samorządowcy i politycy, wśród nich są także działacze komunistyczni i politycy z okresu PRL.
Do grona zasłużonych osób należą także lekarze, pracownicy ochrony zdrowia, jak również nauczyciele, wykładowcy akademiccy i pracownicy oświaty. Wśród pochowanych osób warto skupić się nad wybitnymi postaciami, jakimi byli między innymi Zdzisław Beksiński – artysta i malarz, a także jego syn Tomasz Beksiński – tłumacz i prezenter radiowy. Inną ważną osobą pochowaną na terenie nekropolii jest Kazimierz Lipiński – przemysłowiec i założyciel Fabryki i Maszyn w Sanoku, przekształconych z czasem w przedsiębiorstwo Autosan.
Grupa Pogotowie Pogrzebowe
