W dzisiejszym artykule przyjrzymy się wierzeniom i wynikającym z nich zwyczajom pogrzebowym buddystów. Na początku zacznijmy od tego, czym w ogóle jest buddyzm i skąd się wywodzi?
Początki buddyzmu
Buddyzm jest religią zapoczątkowaną w V wieku p.n.e. przez hinduskiego księcia Siddhartha Gautama pochodzącego z rodu Śakjów, który później przybrał imię Budda. Wiódł on dostatnie życie w pałacu, ale pewnego dnia potajemnie wymknął się pomimo zakazu ojca i zobaczył wiele cierpienia. Skłoniło go to do porzucenia dotychczasowego trybu życia. Postanowił zostać wędrującym mnichem w celu znalezienia drogi wyzwolenia z cierpienia. Poszukiwania zajęły mu 6 lat. Przez ten czas poznał wielu mędrców i dużo się nauczył, ale wciąż nie był zadowolony ze zdobytej wiedzy. W końcu podczas 49-dniowej medytacji pod drzewem Bodhi dostąpił stanu oświecenia. Doszedł do wniosku, że cierpienie wynika z przywiązania i pożądania, dlatego sposobem na ustanie cierpienia jest wyrzeczenie się pragnienia. Po tych wydarzeniach resztę życia spędził na podróżowaniu i nauczaniu.
Wielki Budda w Kamakura w Japonii
Po śmierci Buddy jego nauki rozpowszechniły się z subkontynentu indyjskiego najpierw na Azję wschodnią, aby w XX wieku dotrzeć aż na Zachód. Wg danych z 2008 roku na świecie było 380 milionów buddystów, co czyni tę religię piątą najliczniejszą na świecie. Istnieje jednak zagwozdka czy buddyzm kwalifikuje się jako religia. Sam budda nie twierdził, że nauczał religii. Jeżeli za definicję religii przyjmiemy oddawanie czci rządzącemu światem bóstwu, to nią nie jest, ale buddyści wierzą w istnienie istot nadprzyrodzonych i życie po śmierci, co jest charakterystyczne dla religii. Zasugerowano zatem, aby buddyzm nazwać religią nieteistyczną.
Różnice między buddyzmem a innymi religiami
Tym, co odróżnia buddyzm od większości religii, np. chrześcijaństwa jest pojęcie Boga. W chrześcijaństwie jest on nieomylną, wszechmogącą istotą doskonałą, która stworzyła świat. W buddyzmie bogowie natomiast nie są wszechmocni. Chcą osiągnąć stan oświecenia, czyli całkowitego wyzwolenia się z cierpienia, ale jest to możliwe tylko w ludzkim wcieleniu. Jak możemy przeczytać we wstępie tego artykułu, Budda nie był bogiem, tylko pierwszym człowiekiem, który osiągną ten stan.
Drugą rzeczą, która wyróżnia buddyzm, jest to, że jest on systemem o bardzo luźnej strukturze. Fundamentem chrześcijaństwa jest Pismo Święte – księga, w której spisane są zasady, przykazania i nauczania. Natomiast zasady w buddyzmie przekazywano ustnie. Co prawda istnieją sporadyczne zapiski na temat zasad tej wiary, ale nie mają one takiego znaczenia dla buddystów jak Biblia dla chrześcijan.
Wierzenia i życie pozagrobowe buddystów
W chrześcijaństwie dusza człowieka idzie do nieba, czyśćca lub piekła w zależności od tego, jakim był człowiekiem – decyduje o tym Bóg. Buddyści natomiast nie wierzą w istnienie duszy. Wierzą natomiast w reinkarnację, czyli odradzanie się człowieka po śmierci w innym ciele. Człowiek nie ma pojęcia, kim był i co robił w poprzednim wcieleniu. Proces ten trwa do momentu osiągnięcia stanu oświecenia.
W odróżnieniu od wiary chrześcijańskiej, w buddyzmie nie ma nikogo, kto sądziłby daną osobę. Rolę tę pełni karma, czyli suma wszystkich uczynków, które kształtują jej następne wcielenie. Prawo karmy polega na tym, że to człowiek decyduje o własnym losie i to, co go spotyka, jest konsekwencją jego uczynków. Jeżeli ktoś postępuje uczciwie, to spotka go za to nagroda i odwrotnie – gdy ktoś jest złym człowiekiem to w następnym lub w obecnym wcieleniu doświadczy cierpienia. Odrodzenie może nastąpić w jednym z sześciu wymiarów:
- Bogów – dla tych którzy pożądają bogactwa i władzy, ale brakuje im współczucia i mądrości;
- Półbogów – dla silnych i potężnych, ale niecierpliwych i agresywnych;
- Ludzi – najbardziej pożądany wymiar, jedyny, w którym można osiągnąć stan oświecenia i zakończyć cykl reinkarnacji;
- Zwierząt – dla tych którzy są ignorantami bez chęci do poprawy;
- Głodnych duchów – dla tych którzy są chciwi;
- Piekieł – miejsce wielkich mąk dla tych z bardzo niską karmą. Przebywanie w nim trwa bardzo długo, ale w odróżnieniu od chrześcijańskiej wizji piekła jest to przejściowy stan, z którego można się wydostać po wyczerpaniu się negatywnej karmy.
Pogrzeb buddyjski
Jak już wspomnieliśmy wcześniej, buddyzm jest religią bez ściśle określonych zasad, dlatego też nie ma sztywno ustalonych zasad co do pochówku. Już w czasach antycznych buddyści inkorporowali lokalne zwyczaje z krain, do których przybywali. W USA na przykład zdarza się, że buddyści adaptują niektóre tradycje chrześcijańskie. W zależności od regionu i odmiany buddyzmu tradycje mogą się różnić, ale zawsze podstawą jest wiara w reinkarnację. Poniżej opisane są zwyczaje pogrzebowe w różnych szkołach buddyzmu.
Przeczytaj także: A Wikingowie, jak chowali zmarłych?
Theravada
Buddyzm Theravada dominuje w Birmie, Tajlandii, Kambodży, Laosie i na Sri Lance. Podczas śmierci osoby, która nie dostąpiła jeszcze stanu oświecenia, jej bliscy uczestniczą w ceremoniach, które mają pomóc jej w pomyślnym odrodzeniu się lub ulżyć cierpieniu w jej następnym życiu. W tym celu wykonują m.in. dobre uczynki w imieniu zmarłego.
Ceremonia pogrzebowa odbywa się w buddyjskiej świątyni lub w domu rodzinnym zmarłego. Na tę okazję zapraszani są buddyjscy mnisi, którzy prowadzą ceremonię i odprawiają modlitwy. Ciało umieszczane jest w otwartej trumnie, obok stawia się obraz zmarłego i Buddy, kwiaty, owoce i świece, a mnisi obdarowywani są płótnem. Kolorem żałobnym jest biały lub czarny.
Buddyści praktykują kilka różnych sposobów na pochowanie zmarłego. Obecnie najpopularniejszą formą pochówku w buddyzmie cieszy się kremacja. Buddyści Theravada wykonują ją zaraz po ceremonii, ponieważ wierzą, że człowiek odradza się od razu po śmierci. Dla buddystów najważniejsza jest sfera duchowa, a to, co stanie się później z ciałem zmarłego jest dla nich mniej istotne, dlatego np. zezwalają na oddawanie organów i uważają to za dobry uczynek. Następnie mnisi odwiedzają dom zmarłego tydzień, trzy miesiące i rok po jego śmierci, aby zwiększyć jego karmę.
Mahayana
Buddyzm Mahayana dominuje w Tybecie, Chinach, Tajwanie, Japonii, Korei i Mongolii. Rytuały pogrzebowe i modlitwy mogą być odprawiane przez 49 dni, ponieważ w buddyzmie Mahayana tyle trwa okres Bardo – przejściowy stan pomiędzy śmiercią a narodzinami. Z tego powodu zwykle zwleka się kilka dni z kremacją, aby pozwolić, żeby proces reinkarnacji się rozpoczął.
Stos pogrzebowy Chana Kusalo – buddyjskiego „arcybiskupa” dwa dni przed jego kremacją
W Tybecie kremacja jest trudna do wykonania ze względu na niedostatek opału, a pogrzebanie ciała w ziemi uniemożliwia zamarznięta ziemia. Z tego powodu do dzisiaj częstym sposobem pochówku jest tam pogrzeb powietrzny. Polega on na pozostawieniu ciała na pożarcie przez sępy. W momencie śmierci lub chwilę po niej zmarłemu czyta się Tybetańską Księgę Umarłych. Jest to rytualny tekst opisujący i przewodzący jego świadomości przez to, czego doświadczy w zaświatach.
Od III wieku naszej ery chińscy mnisi zaczęli praktykować pochówki w jaskiniach. Ten sposób chowania zmarłych został prawdopodobnie zainspirowany tradycjami z Azji Centralnej. Znane są również nieliczne przypadki mumifikowania zwłok.
Grupa Pogotowie Pogrzebowe
