Stary Cmentarz Żydowski przy ulicy Ślężnej to wyjątkowe miejsce na mapie Wrocławia. Nekropolia jest przykładem cennej architektury sepulkralnej, a także upamiętnieniem wrocławskiej społeczności żydowskiej. Jest to też jedyna przedwojenna wrocławska nekropolia, która zachowała się w całości.
Powstanie wrocławskiego cmentarza
Kirkut powstał w 1856 roku, gdy dotychczasowy cmentarz przy ulicy Gwarnej był już przepełniony. Wtedy to wrocławska gmina żydowska podjęła decyzję o kupnie terenów pod nowy cmentarz w ówczesnej wsi Gabitz. Zakupiony obszar został uporządkowany, wyznaczono w nim alejki, a następnie otoczono murem. Początkowo jego powierzchnia wynosiła 3 ha, z czasem jednak ją powiększono. Aktualnie wynosi 4,6 ha i znajduje się na niej około 12 tysięcy nagrobków.
Sprawdź także działalność Pogotowia Pogrzebowego we Wrocławiu – zakłady pogrzebowe Wrocław
Pierwsze pochówki na cmentarzu przy Ślężnej
Już 17 listopada 1856 roku dokonano pierwszego pochówku, był to pogrzeb kupca Lobela Sterna. Wówczas teren cmentarza został również pobłogosławiony przez rabina Abrahama Geigera. Na nekropolii można jednak znaleźć nagrobki o wiele starsze, bo pochodzące ze średniowiecza. Pomniki były odkrywane w poprzednich stuleciach, w różnych miejscach miasta, a następnie przenoszone do centralnego lapidarium. Najstarszy z nich opatrzony jest datą 4 sierpnia 1203 roku.
Budowle cmentarne
Na początku istnienia cmentarza, na jego terenie wzniesiono dom przedpogrzebowy, a także mieszkanie dla dozorcy. W 1912 roku budynki ze względu na zły stan oraz możliwość pomieszczenia niewielkiej liczby osób zostały zastąpione nowymi. Ich projekt wykonali bracia Paul i Richard Ehrlich – niemieccy architekci pochodzenia żydowskiego, którzy byli związani z Wrocławiem. Wówczas wybudowano m.in. dwupiętrowy budynek dla zarządu cmentarza.
Pochowani na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu
Na wrocławskim cmentarzu znajdują się groby wielu zasłużonych wrocławskich osobistości – profesorów, lekarzy, artystów i działaczy społecznych, a także kupców. Ponadto znaleźć można tam groby sławnych osób z całej Europy.
Pochowani zostali tam m.in.:
- Hermann Cohn – wybitny niemiecki okulista,
- Leopold Auerbach – biolog i neurolog,
- Clara Sachs – znana malarka impresjonistyczna,
- Ferdinand Cohn – światowej sławy botanik i mikrobiolog.
Na murze cmentarnym znajduje się także tablica upamiętniająca 450 Żydów poległych w czasie I wojny światowej.
Przeczytaj także o wyjątkowym cmentarzu na terenie Łodzi: Stary Cmentarz w Łodzi
Symbolika cmentarna
Cmentarz jest wyjątkowym zbiorem rzeźby nagrobnej. Obok tradycyjnych żydowskich nagrobków znajdziemy bogato zdobione grobowce rodzinne. Nekropolia znacząco odróżnia się od innych cmentarzy judaistycznych Europy Wschodniej. Jest to wyjątkowe miejsce, gdzie znajdziemy różnorodne formy sztuki nagrobnej i niezwykłe zdobnictwo. Niektóre z macew są wzorowane na stylu mauretańskim czy też egipskim. Wiele z nich posiada wyrzeźbione symbole. Najczęściej powtarzają się motywy to:
- Motyw złamanego drzewa lub kwiatu, co symbolizuje nagłą i niespodziewaną śmierć,
- Dłonie kapłana złożone w gest błogosławieństwa znajdują się na grobach osób pełniących posługę w świątyni,
- Wyrzeźbiona księga z kolei oznacza miejsce spoczynku rabina.
Ostatnie lata działalności cmentarza
Podczas II wojny światowej stopniowo zaprzestawano wykonywania pogrzebów na cmentarzu, ostatni pochówek odbył się w 1942 roku, a w 1943 roku cmentarz został całkowicie zamknięty. W 1945 roku nekropolia była terenem działań zbrojnych w czasie walk o miasto, wtedy to cześć macew została uszkodzona, na niektórych można zauważyć ślady po kulach.
Zwiedzanie cmentarza
W 1975 roku cmentarz wpisano do rejestru zabytków, niedługo po tym rozpoczęły się prace nad odnową otaczającego go muru, a także nad konserwacją nagrobków i alejek. W 1988 roku cmentarz udostępniono dla zwiedzających, jako Muzeum Architektury Cmentarnej. Obecnie stanowi Muzeum Sztuki Cmentarnej (od 1991 roku), które jest oddziałem Muzeum Miejskiego we Wrocławiu.
Muzeum Sztuki Cmentarnej można zwiedzać codziennie w godzinach od 9 do 16 lub do 18, w zależności od pory roku.
Grupa Pogotowie Pogrzebowe
