Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku, nazywany również Starym Cmentarzem, to najstarsza nekropolia Zakopanego, jeden z polskich „cmentarzy narodowych”. Miasto będące stolicą polskich Tatr, odwiedzane co roku tłumnie przez turystów z całej Polski i krajów Europy, obfituje w bogate, góralskie wzornictwo i tradycję – tak samo jest w przypadku cmentarza założonego w II połowie XIX wieku. To nietypowa, bardzo wyróżniająca się na mapie Polski nekropolia, warta odwiedzenia przez każdego turystę zmierzającego do Zakopanego lub okolic.
Historia powstania cmentarza
Cmentarz mieści się przy ulicy Kościeliskiej w Zakopanem. Jego powierzchnia wynosi około 0,5 ha, na której znajduje się blisko 500 grobów, w tym 250 mogił osób zasłużonych. Nekropolia została założona w 1851 roku przez księdza Józefa Stolarczyka – pierwszego zakopiańskiego proboszcza, a także polskiego taternika – na gruncie podarowanym przez Jana Pęksę 3 lata wcześniej, w 1848 roku. Nazwa cmentarza została zaczerpnięta od nazwiska darczyńcy — Pęksy. Jest również związana z językiem góralskim, bowiem „brzyzek” w gwarze góralskiej oznacza skarpę.
Nekropolia powstała przy istniejącym już zabytkowym Kościele pw. św. Klemensa. Świątynia zwana również „starym kościółkiem” została wybudowana w 1847 roku. Niewielki kościół z modrzewiowego drewna ufundowała Klementyna Homolacsowa. Jej rodzina w późniejszych latach sfinansowała również krzyż i tablicę pamiątkową na Cmentarzu Zasłużonych. Budowla została wyremontowana i rozbudowana w latach 50. XX wieku. Wnętrze świątyni zdobią dodatkowo regionalne malowidła i ludowe świątki, a sam budynek znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.
Zachęcamy również do sprawdzenia działalności Pogotowia Pogrzebowego w tym mieście – zakłady pogrzebowe Zakopane
Zmiany dokonywane na cmentarzu na przestrzeni lat
Historia cmentarza od początku jego powstania jest bardzo bogata, przewija się przez nią wiele znanych w polskiej kulturze i sztuce postaci. Zaledwie 10 lat po otwarciu nekropolii miały miejsce masakry w Warszawie i Wilnie, dokonane przez Rosjan. Po tragicznych wydarzeniach zakopiańska rodzina Homolacsów ufundowała tablicę pamiątkową i krzyż, znajdujący się obecnie w centrum cmentarza. Pod koniec 1931 roku nekropolii przyznano nazwę Cmentarza Zasłużonych i wpisano go do rejestru zabytków. Oznacza to, że każdy pochówek na terenie cmentarza wymaga zgody konserwatora zabytków.
Niestety, po II wojnie światowej wiele nagrobków i pomników znajdujących się na terenie nekropolii zostało rozbitych lub w inny sposób zniszczonych. Dzięki zaangażowaniu Jana Tobolaka ówczesnego proboszcza parafii udało się poddać cmentarz gruntownej renowacji z okazji jego 100-lecia. Bramę nekropolii zaprojektował artysta Stanisław Witkiewicz – polski malarz i architekt, popularyzator stylu zakopiańskiego.
Innym ważnym cmentarzem w Małopolsce jest Cmentarz Rakowicki w Krakowie. Zachęcamy do lektury na temat tego miejsca – Najważniejsze cmentarze w Polsce – Cmentarz Rakowicki
Zasłużeni pochowani na terenie Cmentarza
Cmentarz jest ważnym miejscem historii Zakopanego, miejscem spoczynku ludzi wybitnie zasłużonych. Z początku służył za miejsce pochówku miejscowych górali, osób zmarłych na gruźlicę czy też ofiar wypraw w Tatry. Z biegiem lat, na terenie nekropolii pochowano pierwszą sławną osobę – Tytusa Chałubińskiego – współtwórcę Towarzystwa Tatrzańskiego, jednego z pierwszych badaczy przyrody tatrzańskiej, taternika, lekarza i profesora. Cmentarz Zasłużonych jest również ostoją dla dusz wielu zasłużonych Polaków, wielu patriotów, sportowców, taterników i artystów. Każdy nagrobek z pewnością można nazwać niepowtarzalnym dziełem sztuki. Wiele z nich reprezentuje motywy podhalańskie, malowane na szkle, starannie wykonane w drewnie lub kamieniu. Dzięki pięknym kapliczkom, zdobionym góralskimi krzyżami, cmentarz jest swego rodzaju galerią sztuki, wyrastającej z podhalańskiego folkloru, rozwijającej się przez lata, udoskonalanej z pokolenia na pokolenie.
Na terenie nekropolii znajduje się grób Władysława Hasiora, Marii Witkiewiczowej czy też Antoniego Rząsy – polskich rzeźbiarzy i artystów. Dzięki nim obecny cmentarz jest tak różnorodny i oryginalny. Poza wyżej wymienionymi osobami, na terenie Cmentarza Zasłużonych pochowany jest Stanisław Marusarz. Był to znany polski skoczek narciarski, czterokrotny olimpijczyk i siedmiokrotny uczestnik narciarskich mistrzostw świata. Spoczywają tu również prochy polskiego poety i powieściopisarza – Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Dusza Kornela Makuszyńskiego, polskiego poety, felietonisty oraz członka Polskiej Akademii Literatury, także znalazła spokój na terenie Cmentarza Zasłużonych.
Grupa Pogotowie Pogrzebowe
