Składanie kondolencji z powodu śmierci jest często postrzegane jako niełatwe zadanie, zwłaszcza przez młode osoby, które nie mają doświadczenia w tym względzie. Jak więc składać kondolencje?
Forma wyrażenia żalu
Najwłaściwszym rozwiązaniem będzie zawsze bezpośrednia rozmowa, ale gdy nie możemy tego uczynić, wypada napisać list z kondolencjami. Jeśli z osobą w żałobie pracujemy razem w jednym zakładzie pracy, to można także opublikować kondolencje w prasie w imieniu wszystkich pracowników.
Nie jest przyjęte, by kondolencje składać drogą mailową lub poprzez wiadomość SMS. Ostatecznie czasem można zrobić to w trakcie rozmowy telefonicznej, ale nie jest to forma polecana jako odpowiednia.
Czym są, a czym nie powinny być kondolencje
Właściwe znaczenie i zachowania
Kondolencje składamy, wypowiadając słowa wyrażające żal z powodu śmierci danej osoby. Najlepiej trzymać się kilku prostych zasad. Składamy krótkie kondolencje – wystarczy jedno zdanie. Gdybyśmy je zbytnio przedłużali, możemy powiedzieć coś niezręcznego. Lepiej później chwilę pomilczeć i pozwolić, by to nasz rozmówca się wypowiedział. Czasem następuje wtedy wspominanie ostatnich życzeń osoby zmarłej lub ostatniego z nią spotkania. To może być ważne dla rodziny, że ich wysłuchamy i poświęcimy im ten czas. Nawet gdy żałobników jest sporo – nie wypada zachowywać się, jakbyśmy się gdzieś spieszyli. Składając kondolencje, pokazujemy także młodszym osobom w naszej rodzinie, jak należy to robić i utrwalamy poprawne nawyki.
Gdy jest mało osób na pogrzebie, warto pozostać nie tylko do końca pogrzebu, ale i towarzyszyć odchodzącej rodzinie do bram cmentarza – to będzie oznaka naszej wrażliwości i najlepsze okazanie współczucia.
Czego należy unikać
Najbliższa rodzina zmarłego przeżywa głęboki ból, czasem rozpacz – nie powinniśmy pogłębiać ich przygnębienia poprzez dokładanie im tych zmartwień i wylewne omawianie naszego smutku oraz uzewnętrznianie swoich przemyśleń dotyczących tej straty. Kondolencje są przede wszystkim dla osób, które je przyjmują – powinny być to słowa wyrażające nasze współczucie, zrozumienie i wsparcie dla tych osób.
Kondolencje to nie jest to samo, co składanie życzeń. Osobie, która cierpi i jest w żałobie po stracie, często najbliższego człowieka nie wypada składać życzeń powrotu do pełni sił i tym podobnych słów. To jest rzecz naturalna, że teraz nie jest ona w dobrej formie i nie można nikomu tego przypominać, bo pogłębia się w ten sposób ból. Cierpienie z powodu śmierci bliskich jest normalne i właściwym jest wtedy tylko okazanie empatii wobec tej osoby.
Nie powinno się też wysilać na pocieszanie – taka próba także mogłaby wywołać sytuację odwrotną do zamierzonej i często nie będzie to zrozumiane przez osobę pogrążoną w smutku. Należy również unikać dawania „dobrych” rad w takich chwilach oraz powstrzymać się od wypytywania o przyszłe plany osób w żałobie – to są zachowania niestosowne w chwili składania kondolencji.
Kiedy wyrazić swój żal z powodu straty
Właściwy czas na składanie kondolencji jest zwykle po ceremonii pogrzebowej. Jeśli jednak z osobami pogrążonymi w żałobie spotykamy się codziennie, to wypada przy okazji takiego spotkania złożyć kondolencje. Gdy rzadko się z tymi osobami widujemy i nie mamy możliwości uczestniczenia w pogrzebie najlepiej odczekać kilka dni po uroczystościach pogrzebowych i osobiście złożyć kondolencje.
Jak w prawidłowy sposób składać kondolencje?
Specjaliści od savoir vivre’u doradzają, by kondolencje składać w miarę możliwości krótko i zwięźle. Jest to podyktowane potrzebą racjonalnego podejścia, ponieważ zwykle na pogrzebie jest dużo osób lepiej niepotrzebnie nie przedłużać tego spotkania, aby dać możliwość jeszcze innym osobom na chwilę rozmowy z rodziną. W bardziej kameralnym gronie należy jednak dłużej towarzyszyć żałobnikom, by nie czuli osamotnienia. Najlepiej wsłuchać się we własną intuicję i wyczucie sytuacji oraz brać pod uwagę względy praktyczne, czyli długość trwania uroczystości żałobnych. Można ewentualnie powiedzieć kilka słów o osobie zmarłej, jeśli ją znaliśmy, na przykład: „Był on wspaniałym człowiekiem.” Jeżeli nie znamy dobrze rodziny zmarłego, a był to nasz współpracownik – wtedy przedstawiamy się rodzinie zmarłego i mówimy, kim dla nas był.
Przykłady kondolencji – zwykle stosowane zwroty
Często spotykane zdania wyrażające współczucie i żal to:
„Składam wyrazy współczucia z powodu śmierci…”,
„Proszę przyjąć najszczersze kondolencje.”,
„Serdecznie współczuję Panu straty…”,
„Proszę przyjąć z naszej strony serdeczne wyrazy współczucia z powodu śmierci …”
Jak odbieramy kondolencje
Perspektywa osoby składającej
Ta sytuacja może być dla nas niezręczna, zwłaszcza gdy nie mieliśmy wcześniej doświadczenia w tym względzie. Kondolencje dla wielu osób starszych są naturalną sprawą w przypadku pogrzebu i gdy ich nie złożymy, te osoby mogą poczuć się urażone. Możemy się od tego zwyczaju powstrzymać jedynie w wypadku, gdy wiemy, że dana rodzina, czy osoba w nekrologu lub na klepsydrze wyraziła życzenie, by nie składać kondolencji.
Perspektywa osoby przyjmującej kondolencje
Podczas pogrzebu przychodzi taki moment, gdy wypada złożyć najbliższej rodzinie zmarłego kondolencje – można zrobić to nawet wtedy, gdy nie znaliśmy osoby zmarłej. Przykładowo może być to pogrzeb ojca naszego kolegi z pracy. Na tym przykładzie widać, że jest to wsparcie dla osób, które żegnają bliską osobę. Podejście do tego tematu to bardzo indywidualna sprawa. Niektóre osoby wręcz oczekują od przyjaciół kondolencji, osoby takie zazwyczaj lubią publicznie wygłaszać swoje zdanie i dbają o konwenanse oraz przestrzeganie wielu reguł.
Inne zaś unikają przyjmowania kondolencji, reagują na nie w bardzo emocjonalny sposób lub nie chcą rozmawiać na osobiste tematy w większym gronie. Często wtedy przekazują rodzinie, by nie składać im kondolencji – należy to uszanować.
Jeżeli wiemy, że dana osoba tak zareaguje, gdy będziemy próbowali złożyć jej kondolencje, może warto zamiast tego podejść do tej osoby, poczekać aż ona coś powie i pomilczeć z nią przez chwilę, upewnić się, czy jakoś możemy jej teraz pomóc.
Rodzaj ceremonii oraz jej specyfika
Zazwyczaj odpowiedni czas na składanie kondolencji jest nieco wydłużony podczas świeckich ceremonii pogrzebowych. Dlaczego tak jest? Brak odprawiania modlitw i religijnych obrzędów związanych z chowaniem zmarłych skutkuje znacznym skróceniem tych uroczystości. Może pojawić się w takim wypadku potrzeba dłuższego towarzyszenia najbliższej rodzinie zmarłego. Wtedy zazwyczaj bardziej doceniamy zakłady pogrzebowe i rolę wszystkich pracujących tam osób, które pomagają w organizacji takiego pochówku i zazwyczaj rekomendują odpowiedniego Mistrza Świeckich Ceremonii Pogrzebowych.
Jak przebiega taki pogrzeb i czym ta ceremonia różni się od pogrzebu w obrządku rzymskokatolickim – można dowiedzieć się tego we wcześniejszym artykule: Pogrzeb świecki, a katolicki – 10 różnic
Dlaczego przyjął się zwyczaj składania kondolencji
Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w ludzkiej naturze, której wyrazem są nawykowe zachowania oraz skłonność do ujmowania wielu spraw w pewne ramy, szczegółowe nazewnictwo przypisane do określonych dziedzin życia oraz świat ludzkich emocji. Zwykle kondolencje składamy naszym bliskim, ponieważ chcemy okazać w ten sposób nasze współczucie oraz łączenie się w bólu z rodziną po stracie osoby zmarłej. Robimy to też dla uzewnętrznienia naszych emocji.
Czynimy to także, by uczynić zadość tradycji, ponieważ dopełnienie tego obowiązku sprawia, że czujemy niejaką ulgę, gdy zrobiliśmy co w naszej mocy, by ulżyć w bólu pogrążonej w żałobie rodzinie.
Kiedy nie składać kondolencji
Czasem rodzina osoby zmarłej może wyrazić prośbę o nieskładanie jej kondolencji. Można to zaznaczyć na klepsydrach lub w treści nekrologu. Często dzieje się tak, gdy śmierć nastąpiła nagle i jest to bardzo trudna sytuacja.
Delikatnie, z życzliwością
Gdy chcemy złożyć kondolencje w taki sposób, by uczynić to taktownie, z empatią i wyczuciem, to należy pamiętać by wypowiadać słowa dość powoli, nie za głośno, a delikatnym tonem. Należy wykazać się także umiarem – nie mówić zbyt długo. Dużo lepiej pozwolić osobie pogrążonej w żałobie na wypowiedź i pozwolić jej na ekspresję swych odczuć.
Grupa Pogotowie Pogrzebowe