fbpx
Pogotowie Pogrzebowe

Szczególny sposób upamiętnienia osoby zmarłej uwieczniony w kamieniu nagrobnym

Wyraz „epitafium” pochodzi języka greckiego, pojęcie to ukształtowało się w Atenach w czasie wojny z Persami. Słowo „epitafium” oznacza dokładnie „na kamieniu nagrobnym” i jest to określenie sentencji lub zdania wyrytego na płycie nagrobnej. Są to strofy upamiętniające lub sławiące osobę zmarłego. Tak rozumiemy owo pojęcie do dzisiaj, chociaż przybiera ono również znaczenie bardziej przenośne i używane jest czasem na określenie mowy pogrzebowej, utworu muzycznego czy innej formy upamiętnienia osoby, którą żegnamy. W tym rozumieniu staje się ono symboliczne, ponieważ ukazuje cel, w jakim twórca kształtuje swe dzieło, a jego forma dziś staje się coraz bardziej różnorodna.

 

nagrobki z wyrytym na płycie epitafium

 

Moment wyboru epitafium

Gdy to my organizujemy pochówek osoby nam najbliższej – wtedy stajemy przed pytaniem: W jaki sposób można szczególnie uroczyście i trwale upamiętnić tę osobę? Najwłaściwszym sposobem wyrazu naszych uczuć jest właśnie wybór epitafium. Dlatego Zakłady Pogrzebowe mają przygotowane duże zasoby wierszy, sentencji i udostępnią nam piękne, często poetyckie, a także te zwroty, które mają religijny charakter.

Czasem zdarza się, że rodzina osoby zmarłej wybierze charakterystyczną sentencję, która odzwierciedla całokształt życia osoby upamiętnianej i odwiedzający dany grób czytając te słowa natychmiast zrozumie sens życia zmarłego. Warto więc włożyć odrobinę trudu i wybrać wyjątkowe słowa uznania. Jeśli nie możemy się zdecydować na stosowne zdanie, to pracownicy Domów Usług Pogrzebowych mogą nam pomóc i doradzić, które strofy są odpowiednie na przykład, by podkreślić młody wiek osoby zmarłej.

Epitafia – możemy wyróżnić szczególne jego rodzaje

Napisy upamiętniające zmarłych tak różnią się między sobą, że dzielimy je na kilka rodzajów. Ze względu na zawarty w nich temat i sposób jego ujęcia – można wymienić epitafia poetyckie, te patetyczne, czyli sławiące i dokumentujące dokonania zmarłego, żartobliwe oraz obrazowe. To ostatnie stanowi często namalowany lub wyrzeźbiony portret zmarłego, może być to również scena figuralna zawierająca symbole i elementy alegoryczne. Epitafium może też przybrać postać ozdobnej płyty z napisem ku czci zmarłego – umieszczonej w innym, związanym z daną osobą miejscu, np. na ścianie domu lub w kościele na filarze, posadzce. Obrazowe – w postaci płaskorzeźby, rzeźby lub obrazu często umieszczonego na ścianie w świątyni. Forma obrazowa epitafium stworzona została, by przemawiać do naszej wyobraźni bezpośrednio ilustrując życie osoby zmarłej, temu służyło także umieszczanie atrybutów kojarzonych z daną osobą. Autoepitafium – jest dość niezwykłe, ponieważ to autor pisze je dla samego siebie jeszcze za życia, czasem przybiera to formę wierszowaną lub prośbę o pamięć i modlitwę. Istnieją również żartobliwe epitafia, które zawierają elementy czarnego humoru i mało delikatne uwagi na temat charakteru żegnanej osoby lub fantazyjne domysły, co może dusza zmarłego czynić w zaświatach. Często bardzo bogate w treść bywają epitafia poetyckie. Tworzone najczęściej w czasach minionych zarówno przez rodzinę zmarłej osoby, jak i słynne osobistości .Przykładem może być epitafium, jakie napisał Juliusz Słowacki dla swego ojca.
Pojawiają się również formy patetyczne, najczęściej dokumentujące ważne dokonania zmarłego – najsłynniejsze tego typu upamiętnienie znajduje w opactwie westminsterskim i wychwala osiągnięcia Izaaka Newtona, który swym pojawieniem się na niwie nauki „oświecił” jej mroki.

Inne znaczenia pojęcia „epitafium”

Słowem „epitafium” określa się również wiersze, utwory muzyczne, przemowy i inne formy twórczości artystycznej – znany utwór literacki o tym tytule, to „Epitafium Hannie Kochanowskiej”. Umieszczony on został w drugim wydaniu „Trenów” i poświęcony jest córce Jana Kochanowskiego.

Historia napisów na grobach

Niegdyś był to krótki i zwięzły utwór o charakterze poetyckim i metaforycznym. To w Atenach w V w. p.n.e. owa panegiryczna, czyli pochwalna forma się ukształtowała. Wtedy niezwykle rzadko bezpośrednio wspominano o śmierci. Stela datowana na IV – III w. p.n.e. zawierała nawet elementy czarnego humoru, tak więc można wysnuć tezę, że chcąc upamiętnić osobę radosną pamiętano o jej charakterze. Wielbiąc i wspominając życie jednocześnie dawano wyraz swym uczuciom pisząc raczej pogodne teksty, pełne szacunku oraz uznania dla życia zmarłego. Czasem informowano o wieku osoby upamiętnianej, ale też w epitafium dawano przestrogę, by nie ryzykować swoim życiem, bo właśnie w ten sposób można je stracić. Twórcy żałobnych sentencji nie zapominali nawet o zwierzętach –
w starożytnym Rzymie i Grecji pisano także epitafia dla ptaków, koni, osłów oraz myszy. Skoro zajmowano się również tworzeniem takich utworów to, nie dziwi fakt, że zależnie od epoki na nagrobkach cenionych naukowców i wybitnych postaci, które zapisały się na kartach historii swoimi odważnymi czynami tym bardziej starano się wzniośle te postaci uwiecznić. W tym celu tworzono obszerne strofy wierszy, a także utworów muzycznych, których treść określano jako epitafium, a czasem nadawano właśnie taki tytuł danej pieśni. Dzięki treści tych żałobnych napisów możemy dowiedzieć się także o wierzeniach i nadziei, jaką rodzina zmarłej osoby miała względem życia po śmierci.

Świadczą o tym często wybierane sentencje:

„Mors nos non disiungit” – „Śmierć nas nie rozłączy”,
“Non omnis moriar”, czyli „Nie wszystek umrę”.

Przypominają one nam, że już od czasów starożytnych wierzono w duszę nieśmiertelną, w taką jej cząstkę, która jest niezniszczalna – dzięki niej można być zdolnym do ogromnych poświęceń i choć można pokonać ciało człowieka, to niezłomnego ducha często nie da się zwyciężyć.

Inne zwroty łacińskie, które były popularne, to:

„Requiescat in pace”, „RIP” – „Niech spoczywa w pokoju”,
„Sit tibi terra levis” oznaczające: „Niech Ci ziemia lekką będzie”.

Często również dbano, by w epitafium ukazany był prestiż danego rodu i jego bogactwo – w tym celu na płycie kamiennej umieszczano nie tylko personalia zmarłego, ale także jego tytuły, funkcje i urzędy, tekst poetycki oraz elementy heraldyczne, stosowano także obfite zdobienia. Teksty epitafijne przez długi czas zapisywano głównie w języku łacińskim.

epitafium wyryte na płycie nagrobka

 

Epitafia słynnych postaci

Charakterystycznym przykładem patosu emanującego z tekstu epitafium jest nagrobek twórcy dolara amerykańskiego, a także jednego z ojców założycieli USA – Alexandra Hamiltona. Jeden z najsłynniejszych napisów żałobnych ukazujących życiowe osiągnięcia, to upamiętnienie znajdujące się na grobie Ludolfa van Ceulena i jest to liczba PI obliczona przez niego do 35. miejsca po przecinku. Gdy Frank Sinatra zaśpiewał swój ostatni utwór przed śmiercią nie mógł przewidzieć, że tytuł tej piosenki znajdzie się na jego nagrobku: „Najlepsze dopiero nadejdzie”.
Nawiązanie do dzieła życia, czyli najsłynniejszej mowy zatytułowanej „I Have a Dream” zostało umieszczone na nagrobku Martina Luthera Kinga.
Wyjątkowe i dające do myślenia epitafium Charlesa Bukowskiego można zinterpretować na wiele sposobów. Sens słów: „Nie próbuj!” wyjaśniła żona Bukowskiego mówiąc, że oznaczają one zachętę do szczerego działania, by nie tracić czasu na próby. Bukowski był pisarzem i poetą.

Staropolski sposób upamiętniania zmarłych

Najstarszy zachowany napis nagrobny na ziemiach polskich brzmi:

„W tym grobie kości trzech braci” i umieszczony był w katedrze gnieźnieńskiej w miejscu, w którym prawdopodobnie są pochowani trzej eremici. Natomiast w poznańskiej katedrze znajdował się jeden z najokazalszych wierszy epitafijnych, który został umieszczony na sarkofagu Bolesława Chrobrego. Przykładem epitafium obrazowego jest płaskorzeźba znajdująca się w kościele Świętej Trójcy w Krakowie. Wykonane według modelu Wita Stwosza epitafium Kallimacha jest płaskorzeźbą i stanowi element architektoniczny wystroju wnętrza tej świątyni. Bardzo często chcąc nadać uroczystą formę danej inskrypcji nagrobnej sięgano po wierszowane utwory żałobne, dzięki czemu powstawały dość obszerne epitafia, które harmonizowały swą stylistyką na przykład z bogatą barokową ornamentyką.

Współczesne epitafia na polskich nekropoliach

Poezja żałobna bardzo często gościła na płytach nagrobnych aż do pierwszej połowy XX wieku. Od tego czasu wykonuje się coraz skromniejsze epitafia, często są to pojedyncze zdania. Niewątpliwie ocalenie od zapomnienia zapewni Ryszardowi Riedlowi umieszczony na jego grobie cytat z piosenki: „W życiu piękne są tylko chwile…”. Na czarnej płycie nagrobnej wybitnego sportowca Andrzeja Grubby widnieją słowa:„Czarodziej rakietki”, którymi przyjaciele często nazywali zmarłego. Popiersie piosenkarza Marka Grechuty, który trzyma w ręku zabawkę w postaci drewnianego konika, można ujrzeć na krakowskim cmentarzu. Obok nagrobka rodzina poety i kompozytora posadziła dzikie wino, które przywodzi na myśl słowa jednego ze słynnych utworów. Samo miejsce pochówku aktorki Anny Przybylskiej i roztaczający się stamtąd widok na bezkresny błękit Bałtyku ma wymiar symboliczny. Krajobraz ten można odczytać jako swego rodzaju metaforę i za razem epitafium. Zdanie sławiące piosenkarza i multiinstrumentalistę Zbigniewa Wodeckiego wyryte na płycie nagrobnej brzmi: „Kurtyna opadła, brawa nie milkną. Twój koncert trwa. Biletów brak.”

epitafium na nagrobku z wodeckiego i r riedla

 

To, co łączy różne formy epitafium, to chęć upamiętnienia, wyrażenia naszej tęsknoty za osobą, której stratę boleśnie przeżywamy. Moment wyboru odpowiedniej sentencji, to jednocześnie chwile zadumy nad naszą własną egzystencją, naszymi wspomnieniami. Często też wtedy kierujemy swe myśli ku przyszłości, zastanawiamy się nad siłą naszej nadziei i miłości, która podobno „silniejsza jest niż śmierć”. Niezależnie od epoki, w której przyszło nam żyć – zwykle chcemy, by zdania wyryte na nagrobku osoby nam bliskiej odzwierciedlały siłę naszej więzi z osobą upamiętnianą.

 

Grupa Pogotowie Pogrzebowe

Masz pytania?

Pogotowie Pogrzebowe

Skontaktuj się z naszym działem pomocy

Całodobowa Infolinia

801 12 12 12

881 280 205

801 12 12 12   Infolinia Pogotowie Pogrzebowe